اهداف و ابعاد نشست سه جانبه امنیتی بغداد میان مصر، اردن و عراق

برگزاری نشست سه‌جانبه میان کشور‌های عراق، اردن و مصر در ۴ آگوست ۲۰۱۹ (۱۳ مرداد ۱۳۹۸) به میزبانی بغداد یکی دیگر از مهم‌ترین کنش‌های وزارت خارجه عراق است که در عصر پساداعش و در دوران نخست‌وزیر عادل عبدالمهدی در مسیر همکاری و بهبود مناسبات با کشور‌های عربی انجام شد. این نشست که با مشارکت «ایمن الصفدی» وزیر خارجه اردن، «سامح شکری» وزیر خارجه مصر و «محمد علی الحکیم» وزیر خارجه عراق، در شهر بغداد برگزار شد، سومین دور از نشست‌های مشترک میان این سه کشور عربی - اسلامی بود.

این سه کشور طی ماه‌های گذشته در شهر‌های قاهره و تونس نشست سه جانبه برگزار کرده بودند. در فروردین ماه سال جاری در شهر قاهره عادل عبدالمهدی، نخست وزیر عراق، عبدالفتاح سیسی، رئیس جمهوری مصر و و عبدالله دوم، پادشاه اردن به عنوان بالاترین مقام‌های سیاسی سه کشور با یکدیگر دیدار و رایزنی داشتند. در خرداد ماه امسال نیز برهم صالح، رئیس جمهوری عراق در شهر امان با سران مصر و اردن نشست سه جانبه برگزار کرد. تداوم این نشست‌ها در موقعیت کنونی، نشان‌گر سطح حسنه مناسبات میان سه کشور و اراده راسخ آن‌ها برای همکاری با یکدیگر است. با تمام این اوصاف، بر اساس جزئیات اعلام شده از سوی وزارت خارجه عراق و روند برگزاری این نشست می‌توان سه هدف و نتیجه مهم را برای این نشست سه جانبه مورد ارزیابی قرار داد.

مبارزه با تروریسم و افراط‌گرایی

اولین و مهم‌ترین هدف کشور‌های حاضر در نشست سه‌جانبه بغداد را می‌توان در قالب تلاش برای مبارزه مشترک با تروریسم ارزیابی کرد. بدون تردید، در سال‌های بعد از ظهور داعش در سال ۲۰۱۳ عراق مهم‌ترین قربانی این گروه تروریستی بود و چند سال سخت را برای آزادسازی بخشی وسیع از مناطق سرزمینی خود از اشغال این گروه تروریستی تجربه کرد. در سوی دیگر کشور‌های مصر و اردن نیز بر خلاف برخی کشور‌های منطقه همچون عربستان سعودی که خود از حامیان وهابیت و تروریسم هستند، به شدت نسبت به گسترش گروه‌های تروریستی در کشور خود واهمه دارند.

در این میان، مصر که در وضعیت جدید به رهبری عبدالفتاح السیسی، طی اقدامی شبه کودتا گروه مذهبی اخوان المسلمین را از اریکه قدرت به زیر کشیده، بیش از هر کشور عربی دیگری از قدرت‌گیری و افزایش دایره نفوذ و اقدامات گروه‌های افراط‌گرا واهمه دارد. بنابراین، این کشور از اوسط بحران در سوریه نیز نسبت به اکثر کشور‌های عربی موضعی معتدل‌تر را نسبت به دولت بشار اسد داشت؛ زیرا این کشور می‌دانست که معارضان دمشق، گروه‌های سلفی رادیکالی هستند که در اینده می‌توانند برای قاهره خطرساز شوند. حضور گروه ترویستی داعش در صحرای سینا با عنوان انصارالشریعه، تلاش داعش برای انجام فعالیت‌های تروریستی در اردن و تداوم تهدید داعش در عراق، محور اصلی است که بغداد، امان و قاهره به اجماع پیرامون آن احساس نیاز می‌کنند و آن را در نشست اخیر خود در کانون توجهات قرار داده‌اند. در واقع آنچه اکنون پس از یک دوره پرتلاطم برای کشور‌های منطقه روشن و مبرهن شده این است که هیچ کس از استفاده از گروه‌های تروریستی در رقابت‌های ژئوپلتیکی سودی نخواهد برد و امنیت منطقه اساساً یکپارچه است و بهای هرگونه بحران در آن را همگی پرداخت خواهند کرد.

بازسازی و توسعه مناطق جنگ‌زده عراق عراق

یکی دیگر از اهداف نشست سه جانبه بغداد را می‌توان تلاش برای بازسازی و توسه مناطقی از عراق ارزیابی کرد که در دوران خلافت خودخوانده داعش، قربانی تروریسم شده‌اند. در واقع شیوع ایدئولوژی تکفیری در مناطقی که عمدتاً درگیر فقر و عدم توسعه اقتصادی بوده اند موجب شده است تا همواره کارشناسان و محققان این حوزه بر لزوم رسیدگی اقتصادی و بهبود رفاه ساکنان مناطق جنگ زده به عنوان عاملی مهم در جلوگیری از تکثیر ایدئولوژی تکفیری تأکید کنند. در این مسیر هر چند دو کشور مصر و اردن از توانایی مالی بالایی برخوردار نیستند، اما مشارکت در بازسازی و امضای قرارداد‌های عمرانی میان شرکت‌های مصری و اردنی با عراق در دستور کار مقامات سیاسی سه کشور قرار دارد. در همین راستا، وزیران خارجه مصر و اردن در بیانیه پایانی خود بر تلاش کشورهای‌شان برای تقویت همکاری با عراق در تمامی زمینه‌ها و اهمیت ایجاد یک محیط سرمایه‌گذاری پایدار و مولد که در تحکیم ثبات و توسعه منطقه سهیم باشد، تأکید کردند.

تحکیم همکاری‌های عربی و کاهش تنش‌ها در منطقه با محوریت ایران

علاوه بر دو هدف مذکور، سومین هدف نشست را می‌توان بر اساس کنش‌گری فعالالنه دولت عراق مورد ارزیابی قرار داد. طی دو سال گذشته، دولت‌مردان عراقی، بر خلاف جریان غالب در کشور‌های عربی، تلاش زیادی برای تنش‌زدایی و حل مسائل منطقه‌ای در غرب آسیا داشته‌اند. عراق از جمله مهم‌ترین کشور‌های عربی است که بر تحکیم مناسبات درون اسلامی و بهبود مناسبات میان اعراب با ایران تاکید دارد؛ بنابراین در نشست اخیر نیز در دو سطح عراق هدف خود جهت حل مسائل منطقه‌ای را با مصر و اردن در میان گذاشته است.

در سطح اول، بغداد به منظور تحکیم مناسبات درون عربی تلاش می‌کند. در همین راستا، برهم صالح، رئیس جمهور عراق، بعد از اتمام نشست میان وزرای خارجه، در دیدار با «سامح شکری» و «ایمن الصفدی» تاکید کرد که «اولویت عراق برقراری روابط با برداران در چارچوب سیاست گسترش روابط با کشور‌های عربی و اسلامی است». در سطح دوم نیز، عراق در نشست اخیر تلاش داشت که کشور‌های مصر و اردن را نسبت به تغییر نگرش به ایران و تلاش برای گشترش همکاری‌ها با تهران قانع کند. از نظر بغداد ایران نه تنها در مقام کشوری رقیب برای اعراب قابل ارزیابی نیست، بلکه به عنوان قدرتی بزرگ و غیر قابل‌انکار در میان منظومه کشور‌های اسلامی باید مورد احترام قرار گیرد. از این رو، برای حل مسائل منطقه‌ای و کاهش سطح تنش‌ها ضروری است که کشور‌های مصر و اردن در مقام دو بازیگر مهم در جبهه عربی با تهران سطح مناسبات دیپلماتیک خود را افزایش دهند.